فرهنگ عربی به فارسی رياض اللّغات تأليف مرحوم دکتر رياض قديمی را به جرأت ميتوان کامل‌ترين و مفصّل‌ترين لغت‌نامۀ عربی به فارسی دانست که تا کنون به رشتۀ تحرير در آمده است. این مجموعه شامل ده جلد طبع شده ( از رديف الف تا ميم )، جمعاً دوازده هزار صفحه و حدو دويست و پنجاه هزار مدخل اصلی میباشد. به این رقم باید مدخل های ( ن، و، ه ، ی ) را نیز که هم‌اکنون در دست تأليف است اضافه کرد. مؤلّف اين فرهنگ بسيار جامع سعی نموده است که لغت های بکار برده شده در متون زبان عربی را با مراجعه به حدود يکصد لغت‌نامه و مرجع عربی به فارسی، عربی به عربی، و عربی به انگليسی جمع آوری و تأليف نمايد.
ریاض اللّغات دارای خصوصياّتی منحصر به فرد است که در بسياری از لغت‌نامه‌های معمول در بین فارسی‌زبانان يافت نميشود. ذيلاً به برخی از آنها اشاره ميشود:
- فارسی‌زبانان اغلب برای يافتن معنی لغتهای عربی در لغت‌نامه ها دچار اشکال ميشوند زيرا اکثر لغت‌نامه‌های متداول عربی به فارسی يا عربی به انگليسی يا عربی به عربی معنی لغتها را در ذيل ريشۀ آن نوشته‌اند. برای مثال اگر خواننده بخواهد معنی لغت مسحاة را بيابد بايد بداند که ريشۀ اين لغت سحو است تا بتواند معنی آن را در رديف ( س ح و ) جستجو نمايد. لغت‌نامه‌های عربی به فارسی هم که لغتها را در رديف الفبائی آنها نوشته اند معمولاً فقط لغتهائی را آورده‌اند که در زبان فارسی بکار ميرود و خواننده‌ای که متون عربی را مطالعه ميکند معنی بسياری از لغتها را نميتواند در آنها بيابد.
- معمولا فرهنگهای عربی به فارسی از لغت نامه های معدودی استفاده کرده‌اند و برخی تنها به ترجمۀ يک لغت نامۀ عربی به عربی يا عربی به انگليسی اکتفاء نموده‌اند، مانند ترجمه‌های فارسی المنجد ، لاروس ، منجد الابجدی و قاموس العصری (فرهنگ نوین)، لذا در آنها فقط به بيان لغات و معنی‌های ذکر شده در اين لغت نامه ها اکتفاء شده و کمتر به منابع مختلف مراجعه گردیده است.
- بر خلاف روش معمول در لغت نامه‌ها در فرهنگ رياض اللّغات جمعهای لغتها علاوه بر اينکه در رديف مفرد آنها ذکر شده در رديف الفبائی نيز آمده است. به عنوان مثال اگر خواننده بخواهد معنی لغت اَصقاع را پيدا کند لازم نيست بداند که مفرد آن صُقع است و میتواند به ذیل اَصقاع مراجعه نماید .
- در فرهنگ رياض اللّغات معمولاً در مقابل هر لغت ريشۀ عربی آن ذکر گرديده تا اگر خواننده‌ای بخواهد مشتقّات و معانی آنها را در لغت نامه‌های ديگر جستجو کند بسهولت از ريشۀ ذکر شده استفاده کند. بعلاوه درمقابل مصدرهای مجرّد حرکات فعل ماضی و مضارع نيز ذکر شده تا بهنگام اِعراب‌گذاری مورد استفاده قرار گیرد . ضمناً حذف "ال" از اوّل اسمهای عربی در اين فرهنگ جستجوی لغات را برای خوانندۀ فارسی زبان آسان‌ترمیسازد .
- در فرهنگ رياض اللغات بسياری از حروف و اصطلاحات دستور زبان عربی يا صرف و نحوی به ساده‌ترين وجه و به طور مشروح در ذيل الفبائی آن توضيح داد ه شده . برای مثال برای اينکه خواننده‌ای معانی و موارد استفادۀ لغت عَلیٰ را در کتاب های صرف و نحو زبان عربی بيابد بايد اوّل بداند که عَلیٰ حرف جرّ است تا بتواند موارد استعمال آن را در بخش مربوط به حروف جرّ پيدا کند. در فرهنگ رياض اللغات ۱۲ مورد از کاربردهای اين لغت به زبانی ساده و با ذکر مثال در رديف الفبائی آن ذيل عَلیٰ توضيح داده شده است. توضيحات صرف و نحوی رياض اللّغات خود به تنهائی کتابی است در مورد دستور زبان و بخصوص صرف و نحو عربی.
- علاوه بر ذکر مثالهای بسياری از قرآن مجيد و اصطلاحات معمول در آثار و نوشته‌های دينی، بسياری از لغتهای امروزی زبان عربی و اصطلاحات علمی ، پزشکی و فنّی که هم‌اکنون در کشورهای عربی رايج است نيز در رياض اللّغات درج گرديده است و اکثراً معادل لاتين يا انگليسی آنها نيز ذکر شده تا خواننده بتواند توضيحات بيشتر راجع به آنها را در در کتابهای علمی جستجو نمايد.
- بسیاری از اسمها که معمولاً در لغتنامه‌ها با معنی مورد نظر در متون و آثار مقدّسه یافت نمیشوند در قسمت اعلام هر جلد توضیح داده شده‌اند.
از محدوديّتهای رياض اللّغات در مقايسه با برخی از لغت نامه‌های جديد نیز باید ذکری به میان آید و از مهمترین آنها عدم امکان گنجانیدن تصوير برخی از لغات است که وجود آنها ميتواند به درک بهتر معانی کمک کند. اميد است این نقیصه در آینده برطرف شده وامکان درج تصاویر نیز فراهم شود.
نويسندۀ اين فرهنگ بزرگ دکتر رياض قديمی در حين تأليف جلد نهم به عالم ملکوت صعود نمودند. در پيگيری خواستۀ ايشان دو تن از شاگردانشان دکتر بهنام رهبين و مهندس احسان اللّه همّت تاليف مجلّدات بعدی را با سعی تمام در حفظ سبک و دقّت نويسندۀ اصلی ادامه داده و جلد نهم و دهم را به طبع رساندند . اميد است با تأليف يکی دو جلد باقیمانده کار تکمیل این فرهنگ عظیم به انجام رسد .
لازم به تذکّر است که دکتر رياض قديمی در تمام مدّت سی سالی که زحمت تاليف اين فرهنگ را تحمّل نمودند هرگز قصد استفاده مالی از انتشار آنرا نداشته‌اند. اين رويه در انتشار مجلدات بعدی ادامه یافته و خواهد یافت.
فرهنگ رياض اللغات منبع با ارزشی برای استفاده خوانندگان متون عربی و مترجمين ، نويسندگان و پژوهشگران زبان وادبيات فارسی و عربی است و امید است مورد استفاده محققیین در بخشهای زبان فارسی ، عربی ، شرق شناسی و اسلام شناسی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهش زبان و مطالعۀ فرهنگ سرزمینهای خاور ميانه قرار گيرد.